WSSE Kraków - 15 października: Światowy dzień mycia rąk

Mycie rąk jest najłatwiejszym sposobem na pozbycie się drobnoustrojów z rąk i zapobiega ich przenoszeniu.

Każdy centymetr kwadratowy skóry człowieka może pomieścić tysiące, a nawet miliony drobnoustrojów. Liczba bakterii na skórze rąk personelu medycznego wynosi od 3,9 x 10⁴ do 4,6 x 10⁶ i wzrasta w miarę wykonywania różnych procedur medycznych, zwykle w tempie około 16 komórek na minutę.[i]

Obok bakterii wchodzących w skład tzw. fizjologicznej mikroflory skóry na rękach znajdują się także drobnoustroje chorobotwórcze.

To właśnie przez dłonie najłatwiej przenoszone są rotawirusy i norowirusy, odpowiedzialne m.in. za biegunkę.

Choroby przenoszone za pośrednictwem brudnych rąk.

Brak nawyku starannego mycia rąk wodą z mydłem prowadzić może do zarażenia się tzw. chorobami brudnych rąk

1. Wirusowe zapalenie wątroby typu A potocznie zwane żółtaczką pokarmową. Zarazić można się jedząc nieumyte owoce oraz pijąc nieprzegotowanąwodę. Oprócz stosowania podstawowych zasad higieny, skutecznym zabezpieczeniem p/w tej chorobie jest szczepienie ochronne, które można stosować już u dzieci od 2. roku życia. Szczepienie zaleca się jest dzieciom w wieku przedszkolnym i szkolnym, wszystkim osobom wyjeżdżającym do krajów, gdzie ta choroba często występuje oraz ludziom pracującym przy produkowaniu i sprzedaży żywności.

2. Zatrucia i zakażenia pokarmowe w tym Salmonellą i Shigellą.

3. Zakażenie owsikami. To dość częsta choroba u dzieci uczęszczających do żłobka czy przedszkola. Najprostszym sposobem zarażenia jest bezpośredni kontakt pomiędzy dziećmi, zabawa z innym dzieckiem (nosicielem owsików) tymi samymi zabawkami.

4. Zapalenia jamy ustnej o podłożu bakteryjnym, które objawia się bólem śluzówki.

 Mimo że „metoda” jest niezwykle prosta, z opublikowanego raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że blisko 70 proc. zakażeń oraz zatruć układu pokarmowego wywołana jest bakteriami przenoszonymi przez brudne ręce. W Wielkiej Brytanii, w czasie epidemii zakażeń pokarmowych wywołanych przez Escherichia coli O157, przyczyną ponad połowy zachorowań były bakterie przenoszone przez ręce.

W 2008 roku, 15 października pod patronatem UNESCO obchodzony był pierwszy Światowy Dzień Mycia Rąk. Tego dnia na całym świecie ponad 200 milionów dzieci z 86 krajów i pięciu kontynentów symbolicznie umyło ręce. Zamierzeniem organizatorów akcji było zwrócenie uwagi na problem przenoszenia przez ręce chorób infekcyjnych i poprzez edukację dzieci dotarcie do osób dorosłych i uświadomienie im skali zagrożenia. To przede wszystkim złe nawyki higieniczne dorosłych są przyczyną chorób biegunkowych u najmłodszych dzieci. W grupie dzieci do 5. roku życia przebieg zakażeń przewodu pokarmowego może być bardzo ciężki. Każdego roku na świecie z powodu biegunek umiera od 3,5 do 4 milionów dzieci w tej grupie wiekowej. Drugą grupą „ryzyka” są osoby w podeszłym wieku (>65 roku życia), u których odporność na zakażenia jest w naturalny sposób obniżona. Liczebność tej populacji stale rośnie. Ponadto na zakażenia przenoszone przez ręce są narażone osoby z chorobami układowymi lub infekcyjnymi, które osłabiają układ odpornościowy.[ii]

Kiedy powinniśmy myć ręce?

Kiedy należy dezynfekować ręce?

W placówkach świadczących usługi medyczne oraz w innych obiektach w których dochodzi do przerwania ciągłości tkanek konieczna jest dezynfekcja rąk.

Higiena rąk stanowi podstawowy środek ograniczający rozprzestrzenianie się zakażeń. Jest to prosta czynność, ale brak konsekwentnego jej przestrzegania stanowi ogólnoświatowy problem w sektorze opieki zdrowotnej.[iii]

W placówkach medycznych najważniejszym wektorem transmisji drobnoustrojów są ręce pracowników, przede wszystkim lekarzy i pielęgniarek. WHO uznaje higienę rąk za podstawowy element zapobiegania zakażeniom szpitalnym, jednak często w praktyce klinicznej przestrzeganie tej zasady jest niewielkie (50%)[iv]. Szacuje się, że przyczyną około 20-40% zakażeń są drobnoustroje przenoszone przez ręce pracowników opieki zdrowotnej[v]. W dalszym ciągu, mimo licznych szkoleń brakuje u pracowników medycznych nawyków mycia i odkażania rąk bezpośrednio po każdym kontakcie z pacjentem lub z potencjalnie zakażonym sprzętem, aparaturą i materiałami biologicznymi. Nie przestrzega się także podstawowych zasad higieny osobistej[vi].

Już wieki temu (lata 1860) Ignaz Philipp Semmelweis, pracujący w jednej z wiedeńskich klinik położniczych, twierdził inaczej niż całe ówczesne środowisko medyczne, że gorączkę połogową wywoływała infekcja przenoszona przez lekarzy i studentów medycyny, którzy bez umycia rąk po przeprowadzonych wcześniej sekcjach zwłok, badali położnice. Semmelweis uważał, że dokładne mycie rąk wodą chlorowaną to jedyny sposób pozbycia się gorączki połogowej[vii]. Po zastosowaniu metody dezynfekcji rąk zaproponowanej przez Semmelweisa współczynnik śmiertelności położnic obniżył się blisko pięciokrotnie.

W 1978 roku po raz pierwszy procedura opisana i zilustrowana wg Ayliffe^’a i wsp. uznana została za działanie standardowe i zapewniające skuteczną dezynfekcję. Polega ona na pięciokrotnym powtórzeniu każdej z sześciu opisanych poniżej czynności [viii]:

1. etap: roztarcie preparatu na wewnętrznej stronie dłoni

2. etap: pokrycie preparatem części grzbietowych obu dłoni

3. etap: wprowadzenie i roztarcie preparatu między palcami

4. etap: roztarcie preparatu na końcach palców

5. etap: dezynfekcja kciuka i jego nasady

6. etap: dezynfekcja opuszków palców i zagłębienia dłoni

W badaniach Ayliffe^’a i wsp., wykazano, że tak przeprowadzana higieniczna dezynfekcja rąk umożliwia skuteczne pokrycie dłoni preparatem i dzięki temu usunięcie większej liczby drobnoustrojów ze skóry [ix].

Pięć punktów dezynfekcji rąk według WHO (źródło: opracowanie w jęz. Polskim na podstawie WHO 2009, www.schulke.pl

 Niezwykle skuteczną i przemawiającą do wyobraźni metodą uświadomienia personelowi medycznemu jak ważny jest pełny cykl dezynfekcji do uzyskania satysfakcjonującej redukcji drobnoustrojów, jest trening wykonywany przy użyciu lampy UV i preparatu dezynfekcyjnego z barwnikiem świecącym w UV.  Preparat ten jest niewidoczny w świetle dziennym, natomiast ma zapach i konsystencję przypominający środek dezynfekcyjny. Zadaniem pracownika jest wykonanie rutynowej dezynfekcji rąk. Następnie ręce oglądane są w świetle lampy UV. Ręce poddane skutecznej dezynfekcji przedstawione są na fot. 1-2

 

Ręce po procesie dezynfekcji wykonanej w sposób niewłaściwy pokazane są na fot. 3

 

Personel medyczny jest grupą zawodową, która w sposób szczególny winna dbać o higienę rąk. Poniższa tabela obrazuje częstość wykrywania oraz przeżywalności wybranych drobnoustrojów na dłoniach personelu medycznego i powierzchniach użytkowych.[x]

Drobnoustrój	Częstość wykrywania na dłoniach	Przeżywalność na dłoniach	Przeżywalność na powierzchniach użytkowych
Acinetobacter spp.	3 – 15 %	≥ 150 min	3 dni – 5 miesięcy
Clostridium difficile	14 – 59 %	?	≥ 24 godz. (komórki wegetatywne) ≤ 5 miesięcy (spory)
Escherichia coli	?	6 – 90 min	2 godz. – 6 miesięcy
Klebsiella spp.	17 %	≤ 2 godz.	2 godz. – 30 miesięcy
Staphylococcus aureus	10,5 – 78 %	≥ 150 min	4 tyg. – 7 miesięcy
MRSA*	do 17 %	?	4 tyg. – 7 miesięcy
Pseudomonas spp.	1,3 – 25 %	30 – 180 min	6 godz. – 16 miesięcy
Salmonella spp.	?	≤ 3 godz.	6 godz. – 4,2 lata
Serratia marcescens	15,4 – 24 %	≥ 30 min	3 dni – 2 miesięcy
VRE**	≤ 41 %	≤ 60 min	5 dni – 4 miesiące
Candida spp.	23 – 81 %	60 min	1 – 150 dni
Hepatitis A virus	?	kilkanaście godz.	2 godz. – 60 dni
Invluenza virus	?	10 – 15 min	12 – 48 godz.
Rotavirus	20 – 79 %	≤ 4 godz.	6 – 60 dni

* MRSA – Methicillin-resistant Staphylococcus aureus
* VRE – Vancomycin-resistant Enterococci

Pacjenci będąc świadomymi wagi zabiegów higienicznych do których zobligowany jest personel medyczny z racji wykonywanego zawodu i do których zobowiązują ich procedury sanitarno-higieniczne, w trosce o swoje zdrowie, powinni wymagać przestrzegania podstawowych zasad higieny rąk wśród pracowników opieki medycznej.

 

Opracowała: Katarzyna Bandoła

Oddział Nadzoru Epidemiologii