Otyłość i nadwaga to jeden z głównych problemów zdrowotnych świata, który stanowi istotne zagrożenie dla zdrowia i życia. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość to nieprawidłowe lub nadmierne nagromadzenie tłuszczu w tkance tłuszczowej prowadzące do pogorszenia stanu zdrowia.To nie tylko problemem estetyczny, gdyż może ona prowadzićdo inwalidztwa i stanowić ryzyko skrócenia oczekiwanego okresu życia.
Epidemiologia
Ze względu na obserwowany na całym świecie stały wzrost częstości występowania nadmiernej masy ciała, nadwaga i otyłość określane są mianem globalnej epidemii. Dane Światowej Organizacji Zdrowia wskazują, że problem nadwagi dotyczy 35% ludności świata, natomiast u 12% występuje otyłość [1]. Zjawisko otyłości jest szczególnie nasilone w Stanach zjednoczonych, gdzie w 2010 roku co trzecia osoba powyżej 20 r.ż. była otyła [2].
W Unii Europejskiej (27 państw), około 60% dorosłych i ponad 20% dzieci w wieku szkolnym ma nadwagę lub otyłość co odpowiada to około 260 milionom dorosłych i ponad dwunastu milionom dzieci z nadmierną masa ciała [3].
W ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci w większości krajów świata obserwuje się stały, znaczny wzrost częstości występowania nadwagi i otyłości w populacji do 18 r.ż. Jak wskazują badania,
w ostatnim dziesięcioleciu XX wieku, częstość występowania otyłości w populacji rozwojowej potroiła się [4].
W Polsce rozpowszechnienie występowania nadwagi i otyłości jest równie wysokie jak w innych krajach europejskich. Wyniki badania EHIS (Europejskie Ankietowe Badanie Zdrowia) z 2009 r. wskazują, że zbyt dużą wagę ciała (nadwagę lubotyłość) miało aż 54% ogółu dorosłych Polaków,
z tego 64% mężczyzn i 46% kobiet [5].
Przyczyny i konsekwencje otyłości
Na powstawanie otyłości wpływają zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne, jak i środowiskowe. Obecnie przyjmuje się, że tylko 5% otyłości uwarunkowane jest genetycznie, a pozostałe to czynniki środowiskowe, które są modyfikowalne. Podstawowymi przyczynami ogólnoświatowej epidemii otyłości są siedzący tryb życia oraz spożywanie wysokotłuszczowych, wysokokalorycznych pokarmów.
Ryzyko rozwoju chorób związanych z otyłością rośnie wraz ze wzrostem stopnia otyłości, czyli wskaźnikiem masy ciała BMI. Należy również pamiętać, że oprócz BMI, na ryzyko rozwoju chorób niezakaźnych wpływa także rozmieszczenie tkanki tłuszczowej. Znacznie większym ryzykiem obciążeni są chorzy z otyłością brzuszną. Do rozpoznania typu otyłości wykorzystuje się wskaźnik WHR (talia/biodra).
Tabela 1. Czynniki ryzyka nadwagi i/lub otyłości.
|
Czynniki modyfikowalne |
Czynniki niemodyfikowalne |
|
Czynniki wewnątrzmaciczne Sposób karmienia Dieta Aktywność fizyczna Masa urodzeniowa Cukrzyca u matki w trakcie ciąży Otyłość rodziców |
Uwarunkowania genetyczne |
Tabela 2. Zwiększenie ryzyka chorób u osób otyłych w porównaniu ze szczupłymi wg WHO.
|
>3-krotne |
2-3-krotne |
1-2-krotne |
|
Cukrzyca typu 2 Nadciśnienie tętnicze Dyslipidemia Choroba pęcherzyka żółciowego Insulinooporność Zadyszka Zespół bezdechu nocnego |
Choroba niedokrwienna serca Choroba zwyrodnieniowa stawów Hiperurykemia i dna moczanowa |
Rak sutka Zaburzenia dot. hormonów płciowych Zespół torbielowatości jajników Upośledzenia płodności Bóle krzyża
|
Zapobieganie i leczenie
Podstawą zapobiegania rozwojowi nadmiernej masy ciała jest regularna aktywność fizyczna oraz prawidłowe żywienie.
ZASADY ZDROWEGO ŻYWIENIA*
1. Dbaj o różnorodność spożywanych produktów.
2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
3. Produkty zbożowe powinny być dla Ciebie głównym źródłem energii (kalorii).
4. Spożywaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem.
5. Mięso spożywaj z umiarem.
6. Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców.
7. Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a także produktów zawierających dużo cholesterolu i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych.
8. Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy.
9. Ograniczaj spożycie soli.
10. Pij wystarczającą ilość wody.
11. Nie pij alkoholu
*Instytut Matki i Dziecka 2009 r
Bibliografia:
1. Dane WHO 2008 http://www.who.int/gho/ncd/risk_factors/overweight_text/en/index.html
2. Dane CDC 2009 http://www.cdc.gov/nchs/data/databriefs/db82.pdf
3. Dane IASO/IOTF 2010 http://www.iaso.org/iotf/obesity/obesitytheglobalepidemic/
4. Przybylska D., Kurowska M., Przybylski P., Otyłość i nadwaga w populacji rozwojowej, Hygeia Public Health 2012, 47(1)
5. Raport GUS „Zdrowie i ochrona zdrowia w 2011 r.” http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/zo_zdrowie_i_ochrona_zdrowia_w_2011.pdf
6. Strona internetowa IŻŻ http://www.izz.waw.pl/pl/aktywno-fizyczna
Małgorzata Kulma
Dział Zdrowia Publicznego i Promocji Zdrowia
Oddział Programów Profilaktycznych
Data wprowadzenia: 22.11.2013
Data ostatniej aktualizacji: 22.11.2013